Varidat Tercümesi ve Şerhi

Fetret dönemi âlim ve mutasavvıflarından Şeyh Bedreddin'in idamla sonuçlanan fırtınalı hayatından hareketle çok çeşitli portreleri çizilmiştir. Bunda yaşadığı karışık dönemin tesiri yanında, eserleri arasında özellikle Vâridat'ın da hakkıyla anlaşılamamasının payı büyük. Nitekim Gelibolulu Mustafa Âlî başta olmak üzere son devir Osmanlı müelliflerinin çoğu da onun önemli bir İslâm âlimi ve mutasavvıfı olduğu konusunda hemfikirdirler. Nitekim İsmail Hakkı Bursevî'nin kendisinden övgüyle söz ettiği Şeyh Bedreddin'in Vâridat'ı, adından da anlaşılacağı gibi ilhamların, gönle doğan bilgilerin dile gelmesidir. 

Bu eserde Vâridat'ın hem tercümesi hem de şerhi bir araya gelmekte: Şeyhülislam Musa Kazım Efendi tarafından Osmanlı Türkçesine çevrilen Vâridat tercümesi ile Muhammed Nûr'ûl Arabî'nin Arapça olarak şerh ettiği ve öğrencisi Ali Urfî Efendi tarafından Osmanlı Türkçesine kazandırılan şerhi.
“Hak talibine, çok ibadetini az, büyük meziyetlerini küçük, küçük günah ve ayıplarını da büyük görmek yaraşır. Eğer böyle yapmazsa onda maksuda vuslat ümidinin yokluğuna hükmedilir. Keza Hak talibinin Kuran’a bakarak dünyaya ilişkin âyetler ile âhirete ilişkin âyetleri mukayese ederek aralarındaki nispeti bilmesi ve ona göre ömrünün vakitlerini dünyevî fenler ve işler ile âhiret ilimleri ve işlerine taksim ederek o şekilde gücünü sarf eylemesi dahi yaraşır…”
“Ölmezden önce ölmekten” maksat, dünyevî lezzetlerden ve hayvanî şehvetlerden sakınmaktır. Dünyevî lezzet ve hayvanî şehvetlerinden sakınan bir kimse ise şüphe yok ki, ezelen ve ebeden hakikî vücut ile mevcut ve ebedî hayat ile diridir. Ancak insanlar dünyevî hayatı pek çok sevdiklerinden öyle bir hayata razı olmazlar… “Ölmezden önce öl,” demek, Allah’ın ahlâkı ile ahlâklan demektir. Allah’ın ahlâkı ile ahlâklanan bir adamın ise öldükten sonra güzel vasıfları ebediyen yâd olunacağından bunun daimî hayat hükmünde olacağı açıktır…”